Het begrip complotdenken heeft in de afgelopen jaren een slechte naam gekregen. Vooral vanwege het gemak waarmee de wildste fantasieën de tijdlijnen van social media passeren. Complotdenkers worden gezien als paranoïde en voor een groot deel is dat te danken aan complottheorieën die wel heel erg ver gaan. Hofleverancier van dit soort theorie is de Brit David Icke.

Icke heeft behoorlijk wat publicaties op zijn naam staan waarin hij zich vooral richt tegen een groep mensen die volgens hem de wereld bestuurt. Hij gebruikt termen als elite-clubs, geheime genootschappen en vooral de welbekende term: illuminati.

Maar waar Icke verder dan velen gaat, is als hij beweert dat deze elite-figuren geen mensen zijn maar buitenaardse reptielen. Deze reptielen leven onder ons, maar kunnen van gedaante wisselen, zegt hij. Verdere beweringen van Icke zijn dat de maan niet bestaat. De maan is een ruimtestation – vergelijkbaar met de Death Star uit de film Starwars – en vanuit dit station worden vibraties uitgezonden om de mensheid onder controle te houden.

Deze ideeën tasten de geloofwaardigheid aan van veel mensen die kritisch kijken naar de wereld waarin wij leven. Bestaat de elite van de wereld uit reptielen die ritueel baby’s eten? Ik geloof dat niet; toch wil dat niet zeggen dat er geen elite-clubs bestaan. Het idee dat een kapitaalkrachtige minderheid grote invloed op de wereld heeft vind ik niet ondenkbaar.

Zo is een een ander belangrijk thema voor complotdenkers de zoektocht naar de waarheid achter de aanslag op de Twin Towers. Er is serieus onderzoek gedaan om op zijn minst open te staan voor het idee dat de uitleg die de gevestigde media ons brengt – en laat zien –  niet de realiteit is. Wat de waarheid is zullen we nooit zeker weten

Om die reden ben ik voorzichtig met het wijzen van mijn vinger naar een eventuele boosdoener. Ik pleit liever voor een open geest. Telkens als er nieuwe informatie op mij afkomt wil ik dit niet meteen afdoen als onzin of aannemen als waarheid. Op die manier kan ik een referentiekader opbouwen en met een brede blik naar de realiteit kijken.

In de film The Matrix uit 1999 legt het karakter Morpheus, gespeeld door Laurence Fishburne, aan Neo, gespeeld door Keanu Reeves, uit dat het proces van wakker worden vanuit de matrix in de echte wereld niet verstandig is na een bepaalde leeftijd. Deze scene is een metafoor voor wat zich in de realiteit afspeelt. Veel mensen staan na een bepaalde leeftijd niet meer open voor nieuwe informatie. Een actueel voorbeeld is de Zwarte Piet-discussie.

Mensen worden geconfronteerd met nieuwe informatie: Zwarte Piet is racistisch. De grote groep vindt dit onzin. Je hoort zelfs dat dit protest een complot is om de Nederlandse cultuur af te breken. Daarnaast is een kleinere groep direct solidair. Maar wat je weinig ziet of hoort zijn mensen die het gesprek aan gaan. Er zijn er weinig die vragen: waarom zie jij dat zo? Het lastige van dit onderwerp is natuurlijk dat het persoonlijk is. We hebben allemaal als kind genoten van het Sinterklaasfeest. Als iemand zegt: Zwarte Piet is racistisch komt dat bij voorstanders binnen als: jij vindt mij racistisch. Op die manier komt er geen dialoog maar een discussie; nieuwe informatie in deze situatie is kwetsend.

Maar in de meeste gevallen van het zogenaamde complotdenken is informatie beangstigend. Geheime genootschappen willen ons leven controleren en hebben het niet goed met ons voor. Neem bijvoorbeeld ons welzijn. We hebben allemaal geleerd dat het gezond is om melk te drinken. Nu klinken er steeds meer geluiden dat melk niet gezond is. De complotdenker ziet dit als een strategie van hen met macht in handen. Door mensen melk te laten drinken, en dit te beïnvloeden met bepaalde stoffen, blijven de mensen mak als schapen. Een meer genuanceerde verklaring is het winstgevende motief van bedrijven die de volksgezondheid minder belangrijk vinden dan hun bankrekening.

Maar er blijft een grote groep mensen over die moeite heeft te geloven dat politici, het bedrijfsleven en ander mensen in machtsposities in staat zijn de volksgezondheid in gevaar te brengen.

Betrouwbare informatie is voor deze groep onontbeerlijk. Maar waar kun je die informatie vandaan halen? We leven in het informatietijdperk en met de snelheid waarmee de digitale wereld verandert – en de hoeveelheid aan informatiestromen die dagelijks op ons afkomt – is het filteren van kennis een kunst geworden. Het is tijdrovend, verwarrend en voor de serieuze waarheidszoeker zelden bevredigend.
Voor wie zich niet metersdiep ‘het konijnenhol in wil storten’ en het liefst een nuchtere kijk op het leven wil behouden raad ik aan zich niet al te druk te maken. Ons gewone leven is al moeilijk genoeg en voor wat extra spanning heb je voldoende aan een boek van Dan Brown.